Crossroads verscheen twintig jaar na het uiterst succesvolle The Corrections, het vorige boek dat ik las van Jonathan Franzen (1959). In de tussentijd schreef hij twee minder goed ontvangen romans, die ik niet heb gelezen. Met Crossroads zou Franzen weer terug zijn op het niveau van The Corrections, en het boek was december vorig jaar op verschillende eindejaarslijstjes te vinden; volgens De Volkskrant was het zelfs het boek van het jaar.
Van The Corrections weet ik nog maar weinig - de scene die mij het meest is bijgebleven is die waarin de dementerende vader van de familie Lambert waar de roman om draait, een nachtelijke worsteling levert met een vermeende levende drol - dus aan een gedetailleerde vergelijking waag ik me niet, maar de meest in het oog springende gelijkenis is dat ook Crossroads draait om een familie die, volgens het devies van Tolstoj, op zijn zachtst gezegd ongelukkig is.
Er is iets mysterieus aan de werken van Jon Fosse. Ik stap er kritisch in, sceptisch: dat simpele taalgebruik, het repeterende in zowel de vertelling als in de minimale handelingen van de personages, is het niet Fosse’s verkapte manier om diepzinnig te lijken? De personages zijn niet intellectueel, maar des te meer mystiek aangelegd, wat lijkt te onderstrepen dat Fosse zelf een zweer van mysticisme wil oproepen. En toch, als ik me laat meevoeren door het ritme dat schuilt in die repeterende taal, word ik telkens geraakt door hoe Fosse in die ogenschijnlijk simpele vertelling van banale handelingen, simpele dialogen en niet al te diepzinnige overdenkingen van de personages, menselijke emotie, twijfel, eenzaamheid en liefde weet te tonen.
Kan literatuur wetenschap zijn? Émile Zola lijkt te hebben gevonden van wel. In zijn voorwoord bij Thérèse Raquin (1867), geschreven nadat dit boek door critici was ontvangen als een onzedelijk werk, maakte hij zijn intenties bij het schrijven van dit boek nog eens duidelijk. Met dit werk stond hem ’een wetenschappelijk doel voor ogen’: het verhaal over Thérèse en Laurent die uit lust een affaire met elkaar beginnen, en om deze affaire te kunnen voortzetten Thérèse’s echtgenoot Camille vermoorden, was voor Zola een studie naar wat er gebeurt als ’een potente man en een onbevredigde vrouw’, geleid door hun dierlijke driften, in een ‘gewelddadig drama’ worden gestort.