Leesnotitie: Michel Houellebecq - De wereld als markt en strijd
Jarenlang heb ik uitgekeken om Michel Houellebecqs debuutroman uit 1994, De wereld als markt en strijd, te kunnen bemachtigen. Ik had Elementaire deeltjes gelezen, een boek waarvan ik niet meer precies weet wat voor indruk het toen op me maakte, maar indruk maakte het zeker. Dat ik Houellebecqs eerdere roman ook moest lezen stond vast, en alleen die titel al was veelbelovend voor een maatschappijkritische jongeman die het niet zo ophad met de doorgeschoten marktwerking. Maakt dat het ironisch dat de Nederlandse vertaling niet meer te verkrijgen was op de reguliere markten? Tweedehands exemplaren van het dunne paperbackje werden voor zo’n veertig euro aangeboden; ik zal het weleens hebben overwogen, maar vond dat toch iets te gortig. Voorin mijn exemplaar zie ik dat de zevende druk in juli 2011 uitkwam, terwijl de achtste pas in februari 2018 volgde; ik zal ’m niet veel later hebben gekocht.
Ik herlas de roman nu na lezing van Houellebecqs nieuwste, Vernietigen. Wat opvalt is dat het boek zwartgalligheid ademt, maar toch ook erg grappig is; de ironie is nooit ver weg. Maar zwartgallig, ja, dat is het zeker. De wereld als markt en strijd (vertaler Martin de Haan vertaalde de oorspronkelijke titel Extension du domaine de la lutte niet letterlijk maar treffend) betekent dat niet alleen op het gebied van de economie, maar ook op dat van de liefde (of de seks) de wereld is georganiseerd als een markt, waar altijd winnaars en verliezers zijn. Houellebecq schrijft een bijtende kritiek op de liberale orde die, in zijn ogen, de menselijke betrekkingen heeft teruggebracht tot een door begeerte voortgedreven uitwisseling waarbij wie het meest te bieden heeft, het meeste zal terugkrijgen. Het is de keerzijde van het liberale vrijheidsidee.
Die geleidelijke vervaging van menselijke relaties blijft niet zonder gevolgen voor de roman. Want hoe zou je nog kunnen vertellen over van die vurige, jarenlang voortdurende passies, waarvan de gevolgen soms generaties lang merkbaar bleven. We zijn op zijn zachtst gezegd mijlenver verwijderd van Wuthering Heights. De romanvorm is niet bedoeld om onverschilligheid of absolute leegte te beschrijven; daarvoor zou een vlakkere, beknoptere en fletsere uitdrukkingsvorm moeten worden uitgevonden.
Houellebecq deed precies dat: een roman schrijven die onverschilligheid en absolute leegte beschrijft.